سیداحمد شاکرنژاد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه معنویت‌های نوظهور در قالب فرقه‌های دینی و معنوی یا محصولات و خدمات فرهنگی و آموزشی بروز و ظهور می‌یابند، اظهار کرد: شناخت دقیقی در مورد حجم و عمق معنویت‌های نوظهور در ایران در دست نیست؛ تحقیق تجربی چندانی در این باره صورت نگرفته است؛ لذا آمار مشخصی هم مبنی بر اینکه مثلاً در ۱۲ هزار باشگاه ورزشی که یوگا آموزش داده میشود، چه چیزی، در چه سطحی و با چه هدفی ترویج میشود، نداریم.
شاکرنژاد با بیان اینکه معنویت‌های نوظهور به لحاظ کمی و کیفی در مقایسه با معنویت متأثر از انقلاب اسلامی که در این دوره چهل ساله ترویج شده ناچیز است، افزود: با توجه به حساسیتی که در این عرصه وجود دارد نیاز به مطالعات بیشتری داریم تا مرزها، چالش‌ها و فرصت‌های فرارو در عرصه معنویت‌گرایی بهتر تبیین شود.
آمارهای غیردقیق؛ عامل نومیدی دینداران
شاکرنژاد در مورد اینکه گاهی آمار خطرناکی در مورد فعالیت برخی فرقه‌ها ارائه میشود که به نظر می‌رسد منطبق بر واقعیت نیست، بیان کرد: اطلاعات و آمارهای غیردقیق باعث دلسردی مردم و ناامیدی درباره وضع آینده دینداری و معنویت‌گرایی در کشور میشود.
وی افزود: به همین دلیل در برگزاری همایش «معنویت‌های نوظهور؛ شاخصه‌ها و نقدها»، که به همت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در هشتم اسفندماه سال جاری برگزار میشود، تلاش کردیم تا تبلیغات عمومی صورت نگیرد و صرفاً برای علاقه‌مندان و پژوهشگران دانشگاهی و حوزوی اطلاع‌رسانی شود و شرکت در آن نیز بعد از ثبت‌نام باشد.
شاکرنژاد در پاسخ به اینکه چرا با وجود هشدارهای زیادی که در مورد این فرقه‌ها در کشور داریم، باز هم شاهد تمایل برخی افراد به این جریانات هستیم؟ اظهار کرد: جریانات فرهنگی مرز نمی‌شناسند و سوار بر انواع کالاهای فرهنگی، محمل‌ها، محفل‌ها و جریانات اجتماعی می‌شوند و حرکت می‌کنند؛ از این رو شناخت آنها گاهی اوقات بسیار دشوار است و نیازمند کار تحقیقاتی و کارشناسی است.
افراط و تفریط در آمار
وی تأکید کرد: البته باید پذیرفت حساسیتی که فعالان فرهنگی در برابر تغییرات اجتماعی دارند سبب میشود که برخی درباره نوع یا حجم این فعالیت‌ها افراط و تفریط کنند.
دبیر اجرایی همایش «معنویت‌های نوظهور؛ شاخصه‌ها و نقدها» اضافه کرد: نمی‌توان با قاطعیت گفت که این معنویت‌های نوظهور آگاهانه مورد پذیرش برخی افراد قرار می‌گیرد و از آن تبعیت می‌کنند؛ مثلاً ریشه یوگا در هندوئیسم است، اما بیشتر کسانی که در ایران به آن روی آورده‌اند، از طریق کلاس‌های ورزشی بوده است و هیچ آگاهی از وجوه عرفانی یا ریشه‌های آن در هندوئیسم ندارند و اگر واقعاً بدانند که این اعمال مربوط به دین دیگری است، آنها را انجام نمی‌دهند.
گرایش به یوگا؛ پیروی از یک مد جهانی
وی تصریح کرد: از آنجا که شناخت درستی از این پدیده وجود ندارد و محققان هم به آن ورود نمی‌کنند، در برخی از دوره‌ها و کلاس‌ها زمینه‌ای برای گرایش افراد به هندوئیسم فراهم میشود. البته از طرف دیگر دوره‌هایی است که صرفاً از اسم یوگا استفاده می‌کنند و در آنها کلیاتی درباره آمادگی جسمانی آموزش داده میشود. مانند ورزش‌های رزمی که بیشتر آنها ریشه در عرفان‌های چینی و ژاپنی دارد، اما امروز تبدیل به ورزش شده‌اند و فقط اسم آنها باقیمانده است.
شاکرنژاد بیان کرد: با این حال قضاوت دقیق بسیار سخت است و باید تک‌تک موارد به شکل کارشناسی بررسی شود، اما مشخص است اکثر کسانی که به یوگا علاقه‌مند شده‌اند، پیرو یک مد جهانی هستند؛ یعنی یوگا به شکل هندی اصیل و مرتاضانه آن شاید هیچ طرفداری نیابد، اما وقتی در غرب بسته‌بندی می شود و دوباره به شرق می‌آید، در همان هند نیز دوباره طرفداران زیادی می‌یابد. مانند پیتزا که اصالتاً برای ایتالیاست، اما این سبک پیتزایی که امروزه فراگیر شده است، صادره از آمریکاست که به همان ایتالیا نیز رفته است.
موج‌سواری عرفان‌های نوظهور با جریان‌های اجتماعی/ در ارائه آمار افراط نکنیم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأکید بر اینکه برای تعمیم دادن حکمی باید مرزهای آن را روشن کنیم، گفت: در ترویج فرقه‌های نوظهور در ایران هم دست‌هایی وجود دارد که هدایت‌شده به ترویج آن می‌پردازند و هم تغییرات فرهنگی در حال رخ دادن است و افراد به شکل خودجوش به دنبال آن می‌روند.
تفکیک رویکرد امنیتی از مباحث علمی
شاکرنژاد ابراز کرد: البته سرخوردگی از عملکرد نادرست برخی از دینداران باعث گرایش تعدادی به این جریان‌ها شده است، ولی اینکه چه مقدار این پدیده به عوامل بیرونی و ترویج عامدانه بازمی‌گردد یا چقدر مربوط به عوامل درونی است، به پژوهش‌های دقیق و تجربی نیاز دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: اگر صرفاً بر خارجی بودن این فرقه‌ها و توطئه بودن آنها تأکید کنیم و از درون غافل شویم نادرست است؛ همچنین بالعکس، اگر صرفاً بر داخلی بودن آن تأکید شود، نادرست است؛ در این راه باید مباحث امنیتی را از مباحث علمی تفکیک کنیم.
وی افزود: حوزه و دانشگاه وظیفه دارند که به تبیین این پدیده و ارائه شاخصه‌های ارزیابی این معنویت‌ها اقدام کنند و سیاستگذاران فرهنگی و فعالان امنیتی وظایف تخصصی دارند و باید مبتنی بر فعالیت‌های علمی، به آن وظایف بپردازند. پس در هر بخش باید فعالیت به اهل آن سپرده شود. همه این‌ها باید به دور از نگاه ژورنالیستی و عوام‌زده باشد.
آسیب‌های اجتماعی؛ بستر گرایش به عرفان‌های باطل
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: بخش عمده افرادی که جذب این پدیده‌ها می‌شوند به سبب رنج‌های روحی و ضعف‌های فرهنگی و مشکلات خانوادگی و یا آسیب‌های اجتماعی است و برخورد خشن و سخت شایسته مواجهه با آنها نیست؛ یعنی برخورد تیمساری در اینجا جواب نمی‌دهد، مگر آنکه آن افراد به خود، دیگران یا جامعه آسیب برسانند که این نیز نیازمند فعالیت دقیق و کارشناسانه انتظامی و قضایی است.
وی تصریح کرد: همان طور که در بیانیه گام دوم انقلاب آمده است، ترویج معنویت با قدرت قاهره محقق نمی‌شود و برخورد با کانون‌های ضدمعنویت و اخلاق نیز به شیوه معقولی نیاز دارد. به هر حال تبیین علمی و دقیق این پدیده باعث میشود که مانع فریبکاری یا خودفریبی به اسم معنویت شود و سواد معنوی مردم برای خودمصون‌سازی بالا رود.
منبع: خبرگزاری ایکنا
