بهداشت معنوی؛ جریان تفکر نوین یکی از مهم ترین جریان‌های معنوی انحرافی نوظهور در ایران و جهان است. مباحثی چون قانون جذب، تجسم خلاق و … از جمله آموزه‌های مشهور این جریان است که در قالب صدها کتاب و سمینار در دنیا و از جمله کشور ما در حال ترویج است. این جریان، آموزه‌های خود را همسو با ارزش‌های نظام لیبرال سرمایه‌داری، در قالب ادبیات روانشناختی عرضه می‌کند. تاکید بر موضوع «قدرت ذهن» و نقش آن در دست یابی به ثروت، موفقیت، سلامتی و … بیشترین مفاهیمی است که در جریان تفکر نوین به چشم می‌خورد.
گاهی از تفکر نوین و برخی گروه‌های مشابه با عنوان جریان‌های «خودیاری» (Self-help) یاد می‌شود. نتایج باور به آموزه‌های تفکرنوین در رفتار و افکار سیاسی مخاطبین، و همسو کردن آنان با ارزش‌های نظام لیبرال سرمایه‌داری، در سال‌های اخیر مورد توجه برخی دانشمندان غربی نیز قرار گرفته است.
«اِریک هندریکس»[1]، پژوهشگر هلندی دوره پسادکترای جامعه‌شناسی در دانشگاه پکن، در آثار و مقالات خود به تاثیرات سیاسی کتاب‌های خودیاری در جهت ارزش‌های آمریکایی پرداخته است. او نظرات خود در این زمینه را در دو کتاب «صنعت چند ملیتی روانشناسی عامه‌پسند و خودیاری جهانی: سیاست‌های معاصر برای ایجاد تغییرات اجتماعی»[2] (2016) و «زندگی توصیه شده از پایین: نقش عمومی مربیان خودیاری در آلمان و چین»[3] (2017)، منتشر نموده است.
وی در این دو کتاب به تحلیل چگونگی توسعه جهانی‌سازی به سبک آمریکایی از طریق ترویج کتاب‌های خودیاری اشاره کرده و آن را ابزاری نرم در جهت تغییر رژیم‌های سیاسی با اهداف و ارزش‌های آمریکایی عنوان می‌کند. هندریکس در آثار خود تنها به مباحث تئوریک اکتفا نکرده و با انجام تحقیقات میدانی در برخی کشورها همچون چین، آلمان، مکزیک، انگلیس و … شواهدی را برای تحلیل خود ارائه کرده است.
هندریکس تصویر جالبی را به عنوان طرح جلد کتاب «زندگی توصیه شده از پایین» انتخاب کرده است. این تصویر مربوط به یک مراسم کتاب سوزی در چین است. در این برنامه نمادین که در 13 آوریل 2010، و با حضور بیست نفر از اساتید دانشگاه‌های چین برگزار شد، 560 عنوان کتاب، که به تعبیر برگزارکنندگان این مراسم «زباله‌های معنوی» لقب گرفته بودند، در آتش انداخته شدند. این کتاب‌ها، ترجمه‌های چینی از آثار نویسندگان جریان تفکرنوین و با موضوعات «قدرت ذهن» و «خودیاری» بودند. در میان کتاب‌هایی که برای سوزاندن انتخاب شده بودند، پرفروش‌ترین کتاب‌های خودیاری بطور برجسته‌ای خودنمایی می‌کردند: ترجمه چینی کتاب مشهور اسپنسر جانسون، با عنوان «چه کسی پنیر مرا جابجا کرد؟»، کتاب «راز» نوشته راندا بِرن و چندین کتاب دیگر که با تقلید از آثار مشابه غربی نوشته شده بودند. مجریان این برنامه، هدف از این اقدام را، اعتراض نمادین به سیطره سوداگرایانه آمریکا بر فضای فکری و فرهنگی چین معرفی کردند.[4]
متاسفانه آموزه‌های جریان تفکر نوین، خصوصا قانون جذب، در سال‌های اخیر با شتاب رو به رشدی در حال ترویج و گسترش در کشور ما نیز هست. فارغ از آسیب های عقیدتی حاصل از ترویج این تفکرات، که در تقابل نگاه اومانیستی به معنویت در مقابل نگرش توحیدی می توان آن را خلاصه کرد، بگذریم، تاثیرات اجتماعی و حتی سیاسی حاصل از ترویج این آثار از چشم بسیاری از مسئولین و حتی پژوهشگران علوم اجتماعی پوشیده مانده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] Eric Hendricks
[2] Daniel Nehring et al., Transnational Popular Psychology and the Global Self-Help Industry: The Politics of Contemporary Social Change (Springer, 2016).
[3] Eric C. Hendriks, Life Advice from Below: The Public Role of Self-Help Coaches in Germany and China (BRILL, 2017).
[4] Ibid., 1.
لینک‌های مرتبط:
